BİRAZ DA EDEBİYAT (UYAKLAR)

Uyak türleri


Uyaktaki ses sayısına göre


Yarım uyak


Yarım uyak, dize sonundaki tek ünsüz benzerliğine dayanan uyak türüdür ::Ecel büke belimizi



Söyletmeye dilimizi
Hasta iken halimizi
Soranlara selam olsun
Tam uyak


Dize sonundaki bir ünlü ile bir ünsüzün ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.





Şu ağacın gölgesinde olsun;
Tam kenarında havuzun.

C. S. Tarancı

Burada "olsun" ve "havuzun" (-un) sözcükleri tam uyak oluşturur.
Zengin uyak


Dize sonlarındaki ikiden çok ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.





Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak...

Ahmet Haşim

Burada "yaprak" ve "ağlayarak" (-rak) sözcükleri zengin uyak oluşturur.
Uyakların dizelerdeki düzenlerine göre


Düz Uyak


Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle uyaklı,ya da ilk üç mısra biribiriyle uyaklı dördüncü dize serbest şekilde olmasıdır.





a Elif'in uğru nakışlı
a Yavru balaban bakışlı
a Yayla çiçeği kokuşlu
b Kokar Elif Elif diye

Karacaoğlan
Sarma uyak


Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür.





a Balkonlara, yalılara dalar düşünürüm
b O günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra
b Akan bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hâtıra!
a Sır şimdi bunca güzel hayat, güzel ölüm!

Necati Cumalı
Çapraz uyak


Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür.





a Ne doğan güne hükmüm geçer,
b Ne halden anlayan bulunur;
a Ah aklımdan ölümüm geçer;
b Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur.

C. S. Tarancı
Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine göre


İç uyak


Dizelerin ortasında bulunan uyaktır.





Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı.

Fuzulî

Burada "cânım" ve "efganım" (-an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir.
Baş uyak


Dizelerin başında bulunan uyaktır.





Gönlümüz bağlandı zülfün teline
Alınmaz gözleri mestim alınmaz
Sencileyin cevredici kuluna
Bulunmaz gözleri mestim bulunmaz.

Gevheri

İkinci dizedeki "alınmaz" ile dördüncü dizedeki "bulunmaz" sözcükleri baş uyak oluştururlar.
Özel durumlar


Tunç uyak


Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünde geçmesine dayanan uyak türüdür.





Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı.
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.

M. A. Ersoy

Burada "tanı" ve "yatanı" sözcükleri tunç uyak oluşturur.
Cinaslı uyak


Ses bakımından aynı ama anlamca farklı sözcüklerden ya da söz öbeklerinden oluşan uyak türüdür.





Dönülmez akşamın ufkundayız. Vakit çok geç:
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç.

Yahya Kemal

Muhabbetimiz bölümüne tasıyorum...

ok

Güzel konu tebrikler...